خطاهای استناددهی در مقاله چیست؟
استناد کردن به منابع دیگران این معنی است که پژوهشگر بخشی از متنِ منبع دیگری را به صورت نقل قول در متن خود وارد کند و یا این که به منظور اثبات درستی گفته و ایده خود، به متن دیگر پژوهشگران استناد می‌دهد. همانطور که در مطلب رفرنس دهی نیز گفته شد، استناد کردن به آثار پژوهشی پژوهشگران دیگر باعث می‌شود تا نویسنده از سرقت علمی در امان بماند و با این کار، متون علمی سایر پژوهشگران را به ادبیات پژوهشی مقاله خود وارد می‌کند.
در این مقاله به شرح انواع استناد و خطاهایی که در این حوزه رخ می‌دهد می‌پردازیم.
انواع استناد
• استناد برون متنی: استفاده از استناد برون متنی به این شکل است که جایی در خارج از متن، به طور مثال در پایان متن، پایان فصل و یا، پایین صفحه استناد را اعمال می‌کنید و در متن اصلی فقط نشانه‌ای از استناددهی مانند عدد قرار می‌دهیم، نشان‌دهنده متنی است که از پژوهش‌های دیگر مورد استفاده قرار گرفته باشد.
• استناد درون متنی: استفاده از این نوع استناد به این شکل است که نویسنده پس از نقول انجام شده در متن خود معمولا اطلاعات کوتاهی را، راجع به منبعی که از آن استفاده نموده را در پرانتز می‌آورد.
• استناد اصلی، (Primary Citation): در این نوع استناد، پژوهشگر پس از مطالعه دقیق منابع مختلف و دریافت اطلاعات مورد نظر خود و، با استفاده از واژه‌های متناسب با متن باز نویسی کرده و در پایان کار، منابع استناد شده مورد نظر را نیز در پرانتز قرار می‌دهند.
• استناد فرعی، (Secondary Citation): در این نوع از استناددهی، پژوهشگر برداشت خود را از متن منبع مورد استفاده آن را نقل کرده و یا نقل به مطلبی دیگر می‌کند. در این نوع استناددهی به این علت که برداشت از نوشته توسط شخص سوم انجام می‌گیرد، احتمال انجام خطا در استناددهی و یا سرقت علمی توسط پژوهشگر زیاد است.
با تمام تفاسیر بهترین نوع استناددهی، استناددهی اصلی است زیرا در آن پژوهشگران بجای اینکه نقل قول از متن اصلی و یا برداشت خود را از متن بیاورند به منبع اصلی مراجعه کرده و از آن استفاده می‌کنند.
هنگامی که پژوهشگری مقاله علمی مینویسد معمولا از منابع علمی موجود در آن زمینه نیز استفاده می‌کند به همین دلیل ممکن است در هنگام استناددهی دچار خطاهایی شود، در این قسمت به برخی از این خطاها اشاره می‌کنیم.
خطاهای صوری
خطاهایی که به شکل عمدی و یا غیر عمدی در متن، فهرست و یا پانویس رخ می‌دهد، در این دسته جای می‌گیرند. خطاهایی که در متن رخ می‌دهد، می‌تواند مربوط به جایگاه قرارگیری استناد در متن باشد. از انواع دیگر خطا در متن حذف برخی توصیف‌ها در متن، عنوان متن و یا نام نویسنده و همچنین به ترتیب قرارگیری منبع در فهرست منابع نیز می‌توان اشاره نمودکرد.
خطای محتوایی
در این مورد می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
۱. زمانی که پژوهشگر از منبع واسط برای کار خود استفاده می‌کند باید نام منبع اصلی و واسط را حتما وارد کند که در برخی موارد این کار انجام نمی‌گیرد.
۲. ذکر نکردن نام دقیق منبع با قصد سرقت علمی
۳. منتقل کردن اشتباهات موجود در منابع استنادی واسطه به منابع دیگر، دلیل آن است که پژوهشگر به منابع اصلی مراجعه نمی‌کند، و یا در برخی موارد این سهل‌انگاری به علت ناموجود بودن منبع مورد استفاده آن‌هاست.
۴. جعل داده‌های مورد استفاده و نادیده گرفتن و پنهان کردن اطلاعات یک منبع استناد کذب به یک منبع موثق.
۵. عدم تسلط به متن و موضوع منبع مورد استناد از نظر محتوایی.
۶. عدم توانایی در استفاده درست از شکل‌های مورد استفاده از منابع دیگر.
۷. عدم تسلط بر مهارت‌های نوشتاری در بازگویی از اطلاعات منبع.
علاوه بر مواردی که ذکر شد باید از اشتباهات زیر نیز در نوشتن یک مقاله علمی پرهیز کرد.
• بی‌توجهی به دستورالعمل نویسندگان: از مهمترین خطاهای ارجاع در منابع علمی عدم توجه پژوهشگران به دستورالعمل نویسندگان ارائه شده توسط مجله مورد نظر است.
• استفاده از منابع قدیمی: از آنجایی که پژوهشگران معمولا از منابع بروز استفاده می‌کنند ولی در برخی مواقع نیاز به اطلاعاتی دارند که فقط در منابع قدیمی یافت می‌شود پس پژوهشگران می‌توانند از منابع قدیمی نیز استفاده کنند با این حال در برخی مواقع هنگام استفاده از این منابع دچار مشکل می‌شوند.
• استفاده بیش از حد از Gray references یا منابع خاکستری: منابع خاکستری به منابعی گفته می‌شود که فرآیندهای مربوط به اعتبارسنجی را مانند سایر منابع معتبر رعایت نکرده باشند. به طور مثال صفحات اینترنتی، پایان‌نامه‌ها یا مقالههای ارائه شده در همایش‌ها و کنفرانس‌ها و یا مقاله‌هایی که در مجله‌های با اعتبار بسیار پایین چاپ شده‌اند.
• از دیگر اشتباهات می‌توان به نقل قول‌های اشتباهی که از منبع مورد نظر به منابع دیگر انجام می‌گیرد اشاره کرد که تشخیص این اشتباه نسبت به سایر اشتباهات سخت‌تر است. علت بروز این اشتباه نیز این است که پژوهشگر با دقت به مطالعه منبع مربروطه نمی‌پردازد در نتیجه نقل قول اشتباه و یا برداشت ناقصی از آن موضوع خواهد داشت که این اشتباه را نیز در مقاله یا متن گزارش خود وارد می‌کند. در برخی مواقع نیز پژوهشگران در استفاده از منابع افراط کرده و یا این که از منابع کمی در مقاله خود استفاده می‌کنند.
• آخرین اشتباهی که می‌توان به آن اشاره کرد عدم همخوانی بین شماره منبع در متن و فهرست منابع است و یا اینکه پژوهشگر منبعی را در متن خود وارد می‌کند ولی در فهرست منابع وی نامی از آن منبع دیده نمی‌شود. علت این امر نیز تغییرات و ویرایش‌هایی است که در چند مرحله انجام می‌گیرید.
آموزش پروپوزال نویسی
پروپوزال یا همان پیشنهاد طرح پژوهشی، رکن اصلی هر پژوهش بوده و در آن پژوهشگر مسیر و اهداف تحقیق خود را مشخص می‌سازد؛ به بیان دیگر، پروپوزال طرحی است که پژوهشگر در ذهن دارد و می‌خواهد آن را عملی کند. پروپوزال نویسی و آشنایی با ساختار آن در دوره کارشناسی ارشد و دکترا امری ضروریست. از این رو، دپارتمان آموزش فن پیپر با کمک اساتید مجرب، آموزشی جامع برای پروپوزال نویسی تدوین نموده است.
